Dünyada çapında 50 milyondan fazla insanoğlunun demans (bunama) yaşamış olduğu tahmin edilmektedir. Demans, bilişsel işlevde bir azalmadır ve yaşanılan zihinsel bozukluk minimum iki beyin işlevini etkisinde bırakır. Demans bellek bozuklukları, yanılsamalar, dilde bozukluklar, yargı kabiliyetinte azalma, davranış bozuklukları ve görme zoruklarına niçin olabilir.

Demansa çeşitli hastalıklar yada yaralanmalar niçin olabilir ve zihinsel bozukluk hafifçe ila şiddetli olarak değişebilir. Demans ek olarak kişilik değişikliklerine niçin olabilir. Bazı demans türleri ilerleyicidir ve zaman içinde daha da kötüleşirler. Bazı türler tedavi edilebilirken, birçok uzman “demans” terimini geri dönüşü olmayan zihinsel bozulma ile tanımlamaktadır.

Demans tek bir hastalık değildir. Birçok belirtiyi tanımlayan geniş bir terimdir. Bu emareler kişinin hafızasını ve ek olarak düşünme, bilgiyi işleme ve başkalarıyla yazışma kurma kabiliyetlerini etkileyebilir.

Depresyonla karıştırılabiliyor

Demans esas olarak 65 yaşın üstündeki kişilerde görülür. Demans bir hastalıktır ve düzgüsel yaşlanmanın bir parçası değildir. 100 yaşın üstündeki bir çok insanda demans yoktur.

Demans dikkat verememe, yönelim bozukluğu, net düşünememe ve uyanıklık seviyesindeki dalgalanmalar ile ortaya çıkan deliryumla karıştırılabilir. Demans esas olarak hafızayı etkilerken, deliryum esas olarak dikkati etkisinde bırakır. Demans çoğu zaman yavaş yavaş adım atar ve belirli bir başlangıç ​​noktası yoktur. Deliryum ansızın adım atar ve çoğu zaman belirli bir başlangıç ​​noktası vardır.

Yaşa bağlı beyin değişimleri kısa süreli bellek azalmasına ve öğrenme kabiliyetinin yavaşlamasına niçin olur. Bu değişimler, demanstan değişik olarak normalde insanoğlu yaşlandıkça ortaya çıkar ve günlük yaşamı etkilemez. Yaşlı insanlardaki bu bellek kaybı, kesinlikle demans yada Alzheimer hastalığının erken bir emaresi değildir. Sadece, bunamanın en erken emareleri ile fazlaca benzerdir.

Hafifçe bilişsel bozukluk, yaşa bağlı beyin değişikliklerinden daha çok bellek yitirilmesine niçin olur. Ek olarak konuşma, düşünme ve muhakeme kabiliyetini de azaltabilirler. Sadece günlük görevleri yerine getirme kabiliyetini etkilemezler. Hafifçe bilişsel bozukluğu olan kişilerin yarısından fazlası 3 yıl içinde bunama geliştirir.

Öznel bilişsel gerileme, etkilenen kişinin fark etmiş olduğu sadece standart testlerle tanımlanmayan, zihinsel işlevde devam eden bir düşüş anlamına gelir. Bilişsel gerileme yaşayan kişiler bu testlerde düzgüsel sonuçlara haizdir. Sadece, bu kişilerin hafifçe bilişsel bozukluk ve bunama geliştirme riski daha yüksektir.

Demans, bilişsel işlevde zaman içinde kötüleşen fazlaca daha ciddi bir bozulmadır. Düzgüsel yaşlanma esnasında bazı insanoğlu nesneleri kaybeder yada ayrıntıları unutur, sadece bunamada unutma vakaları bir tüm olarak ihtiva eder. Demansı olan kişiler otomobil kullanmak, yiyecek pişirmek yada parayı yönetmek şeklinde günlük yaşam aktivitelerinde güçlük yaşar.

Depresyon bilhassa yaşlı insanlarda bunamaya benzeyebilir, sadece ikisi çoğunlukla ayırt edilebilir. Mesela, depresyonda olan bir şahıs azca yiyecek yiyip azca uyuyabilir. Sadece, demansı olan bir şahıs çoğu zaman hastalığın son evrelerine kadar düzgüsel şekilde yiyecek yer ve uyur. Depresyondaki şahıs bellek kaybından yakınma edebilir, sadece mühim güncel vakaları yada kişisel meseleleri nadiren unutur.

Öte taraftan, demans yaşayan şahıs zihinsel başarısızlıklarını yanlış algılar ve bir çok vakit bellek kaybını inkar eder. Depresyonu olan kişiler, depresyon tedavi edildikten sonrasında bilişsel işlevlerini tekrardan kazanır. Birçok insanda depresyon ve bunama beraber görülür, sadece bu kişilerde tedavi depresyonu iyileştirebilir.

Alzheimer hastalığı şeklinde bazı demans türlerinde beyindeki asetilkolin seviyesi düşüktür. Asetilkolin, sinir hücrelerinin birbirleriyle yazışma kurmasına destek olan kimyasal bir habercidir. Asetilkolin, birçok organın işleyişini denetim etmenin yanı sıra hafızaya, öğrenmeye ve konsantrasyona destek verir.

Demansa yol açabilecek bozukluklar

Bir çok vakit demans, Alzheimer hastalığından doğar. Demansı olan yaşlıların ortalama yüzde 80’i Alzheimer hastalığına haizdir. Öteki yaygın demans türleri içinde vasküler demans, Lewy cisimcikli demans, Frontotemporal demans, HIV ile ilişkili demans bulunur. Birçok insanda bu demanslardan birden fazla vardır ve bu duruma karışık demans denir.

Demansa yol açabilecek öteki bozukluklar içinde ise Parkinson hastalığı, kafa travması yada bazı tümörlere bağlı beyin hasarı, Huntington hastalığı, Creutzfeldt-Jakob (deli dana) hastalığı şeklinde prion hastalıkları, nüzul ve beyni etkileyen frengi nörosifiliz bulunur.

Demansın 10 erken emaresi

Demansın emareleri altta yatan nedene bağlı olarak değişebilse de, yaygın uyarı işaretleri olan bazı mühim emareler vardır. İşte demansın erken görülebilecek 10 emaresi.

1. Kısa süreli hafızada değişimler

Bellek sorunları, bunamanın erken emaresidir. Değişimler çoğu zaman fark edilmez ve çoğu zaman kısa süreli hafızayı ihtiva eder. Demansı olan bir şahıs, seneler ilkin olan vakaları hatırlayabilir, sadece o gün kahvaltıda ne yediğini hatırlamayabilir.

Demansı olan bir şahıs, kısa süreli hafızasında başka değişimler de izah edebilir. Mesela, eşyaları nereye koyduğunu unutabilir, belirli bir odaya niçin girdiğini hatırlamakta zorlanabilir ve gün içinde ne yapacağını unutabilir.

2. Değişime uyum sağlamada güçlük ve muhakeme eksikliği

Demansın erken evrelerindeki biri için bu tecrübe korkuya niçin olabilir. Evvelinde tanınan insanoğlu hatırlanmayabilir yada başkalarının söyledikleri takip edilemeyebilir. Demansı olan kişiler niçin mağazaya gittiklerini hatırlayamadıkları şeklinde eve dönüş yolunda kaybolma vakaları da yaşayabilir.

Bu yüzden yeni deneyimler denemekten korkabilirler. Değişikliğe uyum sağlama zorluğu da bunamanın tipik bir emaresidir. Bilişsel gerilemenin bir başka sonucu, iyi kararlar verme kabiliyetinin kaybıdır. Mesela demansı olan bir şahıs tehlikeli durumları fark edemeyebilir. Yolu denetim etmeden işlek bir caddede yürümeye çalışabilirler ya da dışarıda kar yağarken yazlık giysilerle dışarı çıkabilirler.

3. Ruh hali değişimleri

Demansta ruh hali değişimleri de yaygındır. Demansınız var ise, kendinizde fark etmeniz kolay olmayabilir sadece bu değişikliği bir başkasında fark edebilirsiniz. Mesela depresyon, demansın erken evrelerinde yaygındır.

Demansı olan biri eskisinden daha korkmuş yada endişeli de görünebilir. Her zamanki günlük rutinleri değişirse yada kendilerini alışılmadık durumlarda bulurlarsa kolayca üzülebilirler.

Ruh hali değişimlerine ek olarak, demansı olan kişilerin kişiliğinde de bir değişim fark edilebilir. Demansta görülen tipik bir kişilik değişikliği türü, utangaçlık yada sessizlikten açıklığa geçiştir.

4. Görevleri gerçekleştirmede güçlük

Demansın bir başka ihtimaller içinde işareti, ortak görevleri yerine getirme kabiliyetinteki ince bir değişikliktir. Bu çoğu zaman aşağıdakiler şeklinde daha karmaşık görevleri gerçekleştirmede zorlukla adım atar:

– Hesap takip edeni

– Tanım takip edeni

– Fazlaca fazla kuralı olan bir oyun oynamak

Demanslı bir şahıs, tanıdık görevleri yerine getirmek için zorlanmanın yanı sıra, yeni şeyleri iyi mi yapacağını yada yeni rutinleri iyi mi takip edeceğini öğrenmek için de zorlanabilir.

5. Hikayeleri takip etme zorluğu

Hikayeleri takip etme zorluğu, demansın klasik bir erken emaresidir. Demansı olan kişiler çoğu zaman duydukları kelimelerin anlamlarını unutur yada mesela arka planda bir TV yada radyo ile bir hikayeyi takip etmeyi fazlaca zor bulur.

6. Tekrarlama

Demanslı kişilerde bellek kaybı ve davranıştaki genel değişimler sebebiyle tekrarlama yaygındır. Şahıs, tıraş olmak yada banyo yapmak şeklinde günlük işleri tekrarlayabilir yada takıntılı bir halde eşya toplayabilir. Ek olarak bir sohbette aynı soruları tekrarlayabilir yada aynı hikayeyi birden fazlaca kez anlatabilirler.

7. Doğru kelimeleri bulmakta güçlük

Demansın bir başka erken emaresi, düşünceleri iletmede zorluktur. Demansı olan bir şahıs, bir şeyi açıklamakta yada kendilerini ifade etmek için doğru kelimeleri bulmakta güçlük çekebilir. Ek olarak bir cümlenin ortasında durabilir ve iyi mi devam edeceğini bilemeyebilir. Demanslı bir kişiyle konuşmak zor olabilir ve demanslı kişinin düşüncelerini yada duygularını ifade etmek normalden daha uzun sürebilir.

8. İlgisizlik

İlgisizlik de bunamanın yaygın bir emaresidir. Demansı olan bir şahıs, daha ilkin zevk almış olduğu hobilere yada faaliyetlere olan ilgisini kaybedebilir. Dışarı çıkmak ya da eskisi şeklinde dolaşmak istemez. Ek olarak arkadaşları ve ailesiyle zaman geçirmeye olan ilgisini kaybedebilir ve duygusal olarak kayıtsız görünebilir.

9. Şuur bulanıklığı

Demansın erken evrelerinde olan birinin kafası çoğu zaman karışabilir. Bir yüzü hatırlamakta, hangi gün yada ayda bulunduğunu bilmekte yada nerede bulunduğunu bulmakta güçlük çekebilirler.

Kafa karışıklığı çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir ve değişik durumlarla kendisini izah edebilir. Mesela, otomobil anahtarlarını kaybedebilir, gün içinde neler bulunduğunu unutabilir yada yeni tanıştığı birini hatırlamakta zorlanabilirler.

10. Yön duygusu eksikliği

Bir kişinin yön duygusu çoğu zaman bunamanın başlamasıyla kötüleşir. Bildikleri bölgeleri tanımakta güçlük çekebilirler yada daha ilkin gittikleri bölgelere iyi mi gideceklerini unutabilirler. Ek olarak navigasyonu adım adım kovuşturmak şeklinde görevlerde zorlanabilirler.